Cmentarze w aspekcie społecznym. Wiek XIX.
Cmentarze w aspekcie społecznym. Część 3. Wiek XIX.
Wiek XIX przyniósł zainteresowanie obrazem cmentarza, rozwinęło się także kamieniarstwo. Ulubionym motywem doby klasycyzmu był grobowiec. W dobie romantyzmu natomiast, w centrum zainteresowania stawiano sam cmentarz i znajdujące się na nim nagrobki oraz pomniki. W społeczeństwie XIX wieku dokonywało się wiele przemian, takich jak sekularyzacja, rozwój demograficzny i urbanistyczny oraz rozwój medycyny. Zmiany te przyniosły kolejny zwrot w percepcji śmierci. Phillipe Ariès ten etap nazywał „laicyzacją śmierci”. W tym okresie wyraźnie uwidocznione były nierówności ludzi w obliczu śmierci. Dało się zauważyć coraz większą niechęć klas średnich i wyższych do chowania swoich bliskich zmarłych na przeładowanych, przykościelnych cmentarzach, gdzie dominowały nagrobki. Miało to związek z nagminnymi kradzieżami zwłok i trumien oraz z zagrożeniem jakie dla żałobników warstw wyższych stanowił kontakt z żałobnikami z plebsu. Istniała obawa przed zarażeniem się realną chorobą, a także „skażeniem społecznym”. Wraz z zakładaniem podmiejskich cmentarzy, gdzie stawiano nacisk na nagrobki i pomniki, odseparowanych od świątyń, zakomponowanych, przestronnych, dostępnych jedynie dla zamożnych, nekropola przestała być przestrzenią publiczną, a stała się strefą półpubliczną. Ponadto zaczęła posiadać charakter usługowy. Prowadzi to do wniosków, że przestrzeń sepulkralna pozwalała bogatym na „stylową śmierć”. Nowa lokalizacja cmentarzy, indywidualizacja form upamiętniania zmarłych, różnorodność form typu nagrobek, pomnik i grobowiec spowodowały wypędzenie makabry i pesymizmu – zjawisk do tej pory utożsamianych ze śmiercią. Upowszechniła się nowa wrażliwość i estetyka, która uczyniła ze śmieci, cmentarzy i obiektów typu nagrobek temat tabu.
Druga połowa XIX wieku wprowadziła nowe myślenie o śmierci. Śmierć zaczęto traktować jako długi sen, a nie wieczne przerażenie. W tym czasie symbolika wanitatywna ustąpiła miejsca symbolom zmartwychwstania i życia wiecznego. Cmentarze i nagrobki przybrały nową fizjonomię, co doprowadziło do pojawienia się nowej percepcji śmierci jako widowiska. Zaczęto publicznie okazywać żałobę, co wpłynęło na powstanie branży pogrzebowej. Wraz z pojawieniem się nowego sektora, miała początek komercjalizacja śmierci i żałoby, co odbiło się wyraźnie w obiektach typu nagrobek, czy grobowiec. Śmierć zyskała odpowiedni anturaż, bliscy zmarłych zaczęli zatem stawiać wymagania i zabiegać o nadanie zwłokom wyglądu żywego człowieka. Śmierć i cmentarz zaczęły funkcjonować jako „simulacrum”, uwidacznia się to w kompozycji i znaczeniu cmentarzy przełomu XIX i XX wieku.
Ryc. 1. Niemiecki cmentarz, Łódź-Olechów [w]:http://fotoforum.gazeta.pl/photo/1/ch/qe/1fsv/GareJj22BBae9Z0kWB.jpg
Żródło: Długozima, A., 2011. Cmentarze jako ogrody żywych i umarłych, Warszawa.
